یکی از قسمتهای مهم الکتریکی خودرو، باطری است و بهترین راه جهت افزایش طول عمر آن، مراقبت مستمر از باطری و موتور می باشد.

یکی از قسمتهای مهم الکتریکی خودرو، باطری آن است؛ در گذر زمان انواع مختلف باطری طراحی شده اند که هر یک دارای مزایا و معایب خاص خود هستند.

دو نوع از رایج ترین انواع باطری اتومبیل عبارتند از : باطریهایی که به مراقبت کم (LM =Low Maintanace) نیاز دارند یا غیر سیلد و باطریهای بدون نیاز به مراقبت (FM =Free Maintanace) یا سیلد . باطریهای با مراقبت کمتر (LM) دارای صفحه سرب آنتیموان/ کلسیم (دو آلیاژی یا هیبرید) هستند. در حالیکه باطریهای بدون نیاز به مراقبت (MF) دارای صفحه سرب – کلسیم / کلسیم هستند.

باطری های بدون نیاز به مراقبت (MF) به مراقبت های پیشگیرانه کمتری نیازمندند ، دارای عمری طولانی تر ، شارژ سریعتر ، مقاومت بیشتر در برابر شارژ بیش از حد (over charge)، کاهش خوردگی ترمینال ها و زمان مجاز جهت نگهدارى کالا (Shelf Life) به مدت طولانی تر هستند اما در برابر عیوب ناشی از دشارژ عمیق(Deep Discharge) به دلیل افزایش ریزش مواد فعال صفحات ، سریعتر از کار می افتند .

در آب و هوای گرم پیشنهاد می شود که باطری غیر سیلد خریداری شود . به دلیل این که در یک باطری سیلد هنگامی که به آب نیاز است ، نمی توان آب اضافه کرد و نمی توان غلظت ویژه آن را با هیدرومتر اندازه گرفت .

علل خرابی باطری

باطریهای اتومبیل به منظور ایجاد جریان استارت اولیه با آمپر بالا (high initial cranking amp) (معمولاً برای ۵ تا ۱۵ ثانیه) برای روشن کردن موتور به صورتی خاص طراحی شده اند . یک باطری با کیفیت خوب در صورت نگهداری مناسب حدود ۱٫۵ سال می تواند کار کند . هدف اولیه استفاده از باطری استارت زدن ، تثبیت انرژی و تهیه نیروی کافی برای جرقه زدن ، روشنایی و دیگر مصرف کننده هایی است که به مقدار انرژی بیشتر از ظرفیت سیستم شارژ نیازمندند؛ برای مثال در موقعی که موتور کار نمی کند . در مرحله بعد باطری اتومبیل ، توان الکتریکی سیستم را در موقعی که سیستم شارژ فعال نیست ، فراهم می کند . سن یک باطری به ریزش مواد فعال صفحات آن در اثر انقباض و انبساط این صفحات که در طول فرآیند شارژ و دشارژ اتفاق می افتد بستگی دارد .

دشارژ عمیق ، گرما و لرزش مراحل تخریب آن را تسریع می کنند و عاقبت رسوب تشکیل می شود و سبب اتصال کوتاه می گردد . از دیگر عوامل اصلی تخریب باطری ها ، سولفاته شدن آنهاست . هنگامی که باطری ها به صورت دشارژ یا برای بیشتر از ۶ ماه انبار شوند . سولفات سرب صفحات را سخت و چگال می کند و توانایی شارژ شدن باطری کاهش می یابد و یا به طور کلی از بین می رود و مواد فعال صفحات ، دیگر قابلیت تحمل جریان دشارژ را ندارند و باطری از کار خواهد افتاد. تحقیقات اخیر نشان داده در هوای گرم ( بدترین محیط برای کار باطری ) میانگین طول عمر یک باطری اتومبیل با کیفیت خوب به نصف کاهش می یابد .

استارت زدن بیجا (Slow Cranking ) خصوصاً در هوای سرد مشخصه خوبی است که نشان می دهد باطری در حال خراب شدن است و این باطری باید تست شود . دشارژ عمیق باطریها معمولاً در زمان های نامناسب برای مثال بعد از روشن کردن خودرو توسط اتصال باطری به باطری ( start jump )اتفاق می افتد ، متآسفانه اغلب فروشنده های باطری، چگونگی تست یا شارژ صحیح باطری را نمی دانند .

نگهداری پیشگیرانه باطری

بررسی سطح الکترولیت ، محکم بودن سر باطریها ، تمیز کردن سطوح خورده شده قطب و سر باطری و چک کردن تسمه دینام همه برای نگهداری های پیشگیرانه یک باطری لازم است. تناوب اجرای اقدامات پیشگیرانه بستگی به نوع باطری و شرایط آب و هوایی دارد اما باید حداقل یک بار قبل از شروع سرما و ماهی یک بار در گرما این مراقبت دوره ای انجام شود . اگر سطح الکترولیت در باطری های غیر سیلد پائین است ، تا سطح مشخص شده توسط سازنده باطری (۲ میلیمتر بالاتر از سطح صفحات) باطری را از آب مقطر پر کنید . توجه داشته باشید که بیش از اندازه خصوصاً در گرما آن را از آب پر نکنید.

بررسی سالم بودن سیستم شارژ

سیستم شارژ اتومبیل شامل یک دینام (یا ژنراتور DC) ، یک رگولاتور ولتاژ ( آفتامات)، باطری و لامپ هشدار یا آمپر دینام است. زمانی که موتور در حال حرکت است، هدف آن مهیا کردن توان برای بار الکتریکی اتومبیل ( برای مثال جرقه زنی، روشنایی، لوازم الکتریکی و …) و شارژ باطری اتومبیل است. زمانی که سیستم شارژ از کار می افتد، معمولاً یک لامپ هشدار روشن خواهد شد و یا آمپر دینام وضعیت خوب (good ) را نشان نمی دهد. رایج ترین عوامل خوب کار نکردن سیستم شارژ ، لق شدن ، فرسوده شدن یا پاره شدن تسمه دینام است. بنابراین ابتدا باید تسمه دینام را چک کرد . اگر تسمه دینام سالم بود با استفاده از یک باطری سالم دور موتور را برای مدت دو دقیقه به ۲۰۰۰RPM یا بیشتر ( با در نظر گرفتن دمای محیط و بار) برسانید . ولتاژ باطری باید بین ۱۳ تا ۱۵٫۱ ولت افزایش یابد.

در اکثر خودروها در یک روز گرم مقدار ولتاژ بین ۱۴ تا ۱۴٫۵ ولت اندازه گیری خواهد شد . اغلب رگولاتورهای ولتاژ یا آفتامات ها، دارای جبران کننده دما (temperature compensated) برای شارژ درست باطری تحت شرایط مختلف محیطی هستند. هنگامی که دمای محیط کاهش می یابد ، ولتاژ شارژ جهت غلبه بر مقاومت بالای باطری افزایش می یابد. بلعکس ، وقتی که دمای محیط افزایش می یابد، ولتاژ شارژ کاهش می یابد .

سایر مواردی که بر ولتاژ شارژ اثر گذارند عبارتند از شرایط باطری ، وضعیت شارژ ، بار الکتریکی ، سطح و خلوص الکترولیت . اگر ولتاژ بین دو قطب کمتر از ۱۳ ولت و تست باطری بعد از شارژ مجدد خوب باشد یا اگر هنوز شارژ نگهداشتن آن با مشکل مواجه است ولتاژ و جریان خروجی سیستم شارژ و بار پارازیتیک اتومبیل با قطع بودن کلید (key off) را تست کنید . یک دینام با تسمه شل یا دیود خراب جریان خروجی دینام را کاهش خواهد داد .

اگر ولتاژ خروجی بیش از ۱/۱۵ ولت در دمای محیطی بالاتر از دمای انجماد است، سطح الکترولیت باطری پائین است یا بوی تخم مرغ فاسد شده در اطراف باطری به مشام می رسد ، بنابراین احتمالاً باطری دچار شارژ بیش از حد (over charge) شده است و سیستم شارژ باید تست شود.

چگونگی افزایش طول عمر باطری 

۱٫بهترین راه جهت افزایش طول عمر باطری مراقبت مستمر از باطری و موتور می باشد. در آب و هوای سرد برای افزایش عمر باطری، باطری را کاملاً شارژ و موتور را گرم نگاه دارید. در آب و هوای گرم و در طول تابستان، باید سطح الکترولیت را مرتباً بررسی کرد و آب باطری را به سطح لازم برساند. این مطلب ناشی از دمای زیاد زیر کاپوت است. استفاده از محافظ گرما در باطری ها رایج تر شده و تولید کنندگان خودرو توسط آن، باطری را از دمای بالای زیر کاپوت محافظت می کنند. برخی تولید کنندگان باطری نوعی باطری مخصوص مناطق گرمسیر تولید کرده اند که مقدار الکترولیت در باطری را افزایش داده اند تا خنک سازی بهتر انجام شود و یا از فرمولاسیون خاصی برای صفحه استفاده کرده اند.

۲٫ آب کاهش یافته را اضافه کنید. هرگز اسید یا آب آلوده اضافه نکنید و بیش از اندازه آن را از آب پر نکنید.

۳٫ قبل از روشن کردن اتومبیل کلیه تجهیزات جانبی برقی و چراغ های خودرو را خاموش کنید به دلیل این که باعث کاهش بار باطری در هنگام استارت و خصوصاً در هوای سرد می شود.

۴٫ روشن گذاشتن کلیه چراغ ها یا تجهیزات جانبی برقی دیگر خودرو و دشارژ کامل باطری خصوصاً در باطری بدون مراقبت و نگهداری، سبب خراب شدن باطری اتومبیل می شود. بعد از شارژ کامل باطری برای تعیین خسارات وارده احتمالی باطری را تست کنید.

۵٫ بار پارزیتیک را به کمتر از ۱۲۰ میلی آمپر کاهش دهید.

۶٫ باطری های با شارژ کامل را در مکان های سرد قرار دهید و مرتباً هنگامی که مقدار شارژ آنها به کمتر از ۸۰ درصد شارژ کامل می رسد یا بعد از ۶ ماه (هر کدام زودتر اتفاق بیافتد) آن ها را شارژ کنید.

۷٫ در آب و هوای سرد، افزایش قطر کابل باطری (نمره سیم کوچکتر) به افزایش توان در دسترس باطری برای موتورهای استارتر کمک می کند.

مهمترین علل ناتوانی ناگهانی باطری

کاهش الکترولیت (که عامل ۵۰ درصد از کارافتادگی باطری هاست) به دلیل گرمای بیش از اندازه در زیر کاپوت یا شارژ بیش از حد.
۲٫ دشارژ زیاد( روشن گذاشتن چراغ های اتومبیل)
۳٫ استعمال بیجا یا کاربرد باطریهای با سایز نامناسب.
۴٫ شل شدن تسمه دینام یا بدون شارژ ماندن.
۵٫ لرزش بیش از اندازه (به دلیل لق شدن بست های نگهدارنده)
۶٫ استفاده از آب آلوده.
۷٫ خوردگی.
۸٫ یخ زدگی.